Beşar Esad’ın diktatörlüğünün sona ermesi, 54 yıllık Esad ailesi yönetiminin sonunu ve savaşla harabe haline gelmiş ülke için yeni bir iyileşme ve yeniden inşa döneminin başlangıcını işaret ediyor. Devrimin, Şam ve diğer önemli şehirlere zaferle girişi ve Esad’ın Moskova’ya kaçışı, bölgesel ve küresel aktörlerden karışık tepkiler aldı ve Suriye’nin geleceğiyle ilgili beklentileri şekillendirdi.
Suudi Arabistan, gelişmeleri memnuniyetle karşıladı ve Suriye halkının güvenliğini sağlama ve devlet kurumlarını koruma adına atılan adımlardan duyduğu memnuniyeti dile getirdi. Katar, BM Güvenlik Konseyi’nin 2254 sayılı kararına uygun bir diyalog çağrısını yineleyerek, kaosun önlenmesi için birliğin ve egemenliğin önemine vurgu yaptı.
Ürdün, Suriyelilerin geri dönüşünü kolaylaştırırken Suriye’nin yeniden inşası için tam destek sözü verdi. Dışişleri Bakanı Ayman Safadi, ulusal birliği vurguladı. Mısır da benzer şekilde tüm tarafları Suriye’nin istikrarı ve kurumlarını önceliklendirmeye çağırdı. Afganistan İslami Emirliği, Suriye devrimi liderliğini kutlayarak, birleşik bir İslami sistem, af ve yapıcı küresel katılım talep etti. Sözcü Zabihullah Mücahid, Şam’ın düşüşünü tüm Müslümanlar için bir zafer olarak nitelendirdi.
Türkiye, Suriye’nin birliği ve devlet kurumlarına olan bağlılığını vurgularken, IŞİD ve PKK gibi grupların boşluktan yararlanmaması konusunda uyardı. ABD, gelişmeleri temkinli bir şekilde karşıladı; Başkan Joe Biden, bunu “adaletin önemli bir eylemi” olarak nitelendirirken, bazı devrim gruplarının insan hakları konusundaki geçmişiyle ilgili risklere dikkat çekti. Washington, Suriye’nin kimyasal silahlarının güvenliğini önceliklendiriyor ve devrim liderleriyle, özellikle de Heyet Tahrir el Şam (HTŞ) ile etkileşimleri değerlendiriyor.
Avrupa ülkeleri, rejimin çöküşünden duydukları rahatlığı ifade etti. Almanya ve Fransa, geçiş sürecini uzlaşı ve yeniden inşa için bir fırsat olarak tanımladı ancak aşırılık yanlısı grupların yükselişi konusunda uyarıda bulundu. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB’nin yeniden inşayı desteklemeye ve azınlıkları korumaya hazır olduğunu açıkladı. İtalya ve Çin, durumu yakından izleyerek, istikrarı ve kendi vatandaşlarını korumayı vurguladı.
Birleşmiş Milletler, “tüm Suriyeli gruplar arasında kapsayıcı bir diyalog” çağrısında bulunarak, sorunsuz bir geçiş sürecini sağlamak için önemine vurgu yaptı. Özel Temsilci Geir Pedersen, uluslararası insani hukuka saygı gösterilmesi ve istikrarlı bir geleceğin sağlanması gerektiğini vurguladı. BM Güvenlik Konseyi’nin, gelişen durumu ele almak için acil kapalı oturum düzenlemesi bekleniyor; bu oturumun Rusya tarafından talep edildiği bildirildi.
Devrim Komutanlığı (AOK), Ahmet El-Şeraa, diğer adıyla Ebu Muhammed el-Cevlani liderliğinde, Suriye için “yeni bir dönemin” başladığını duyurdu. AOK, gruplarını kamu mülklerini korumaya ve düzeni sağlamaya çağırarak, barışçıl bir geçiş ve devlet kurumlarının devamını vurguladı. El Şeraa, Şam’daki Ümeyye Camii’nde bir konuşma yaparak, çeşitli bir hükümet, ulusal uzlaşı ve yağma ya da intikamdan kaçınma çağrısında bulundu. Ancak, grubun geçmişi uluslararası incelemelere neden oldu ve ABD’li yetkililer HTŞ’nin terörist tanımının yeniden değerlendirilmesi konusunda tartışmalar yürütüyor.
Wall Street Journal, Esad’ın düşüşünü Rusya ve İran için bir yenilgi olarak tanımladı ve bu durumun etkilerinin yanı sıra Suriye’nin geçiş sürecindeki fırsatları vurguladı. Analistler, HTŞ’nin geçmişinden uzaklaşma çabaları dahil olmak üzere devrim gruplarının karşılaştığı zorluklara dikkat çekti. ABD istihbaratı, HTŞ’nin samimiyetini değerlendiriyor; bazı yetkililer ise grubun yaklaşımında bir değişim olabileceğini öne sürüyor.
Yönetim uzmanı Dr. Zaidoun El-Zoubi, devlet kurumlarının korunmasının ve geçici meclislerin oluşturulmasının önemini vurgulayarak, istikrarı sağlamak için yerelleşme ve sivil toplumun rolüne dikkat çekti.
Suriyeliler, yıllarca süren Esad ailesi yönetiminin sona ermesini kutlarken, ülke yeniden inşa ve uzlaşı gibi zorlu görevlerle karşı karşıya kalıyor. Uluslararası aktörler derin bir şekilde angaje olurken, bölgede güç dengeleri değişiyor ve ittifaklar ile öncelikler evrim geçiriyor. Önümüzdeki aylar, Suriye’nin barışçıl bir geçiş yapıp yapamayacağını veya yeniden zorluklar ve istikrarsızlık ile karşı karşıya kalıp kalmayacağını test edecek.
