2024 Aralık ayında Esed rejiminin çöküşü, 14 yıl süren yıkıcı savaşın ardından Suriye için tarihi bir dönüm noktası oldu. Yeniden inşa sürecine giren yeni hükümet, sosyalist mirası ve önceki rejimin yolsuzluklarını terk ederek “serbest piyasa” modelini benimsediğini açıkladı. Ancak bu dönüşüm, özellikle yapısal zorluklar ve süregelen uluslararası yaptırımlar ışığında, ekonomik açıklıkla yerel sanayiyi koruma arasında denge kurmanın mümkün olup olmayacağı sorusunu gündeme getiriyor.
Serbest Piyasa Ekonomisine Geçişin Gerekçeleri
Suriye, 2010’dan bu yana GSYİH’sinin %50’sini kaybettikten sonra küresel pazarlara entegre olarak ekonomik izolasyondan çıkmayı hedefliyor. Bu bağlamda, yabancı yatırımları çekmek için ekonomiyi serbestleştirmek kaçınılmaz hale geldi. Eski rejim, temel sektörleri korumacı politikalar, yolsuzluk ve kayırmacılıkla kontrol ederek rekabeti ve büyümeyi engellemişti.
Serbest piyasaya geçişin bir diğer gerekçesi ise yapısal krizleri çözme arayışıdır. Suriye lirasının (SL) çöküşü ve işsizlik oranının %60’a ulaşmasıyla birlikte, serbest piyasa modeli üretimi teşvik etme ve istihdam yaratma açısından umut vadeden bir çözüm olarak görülüyor.
Yabancı Ürünler Yerli Üretimi Tehdit Ediyor
Gümrük muafiyetleri sayesinde pazara düşük fiyatlarla giren yabancı mallar, konserve ve tekstil gibi yerli sanayileri fiyat ve kalite açısından rekabet edemez hâle getirdi.
Ekonomik yıkımın bir diğer yönü de altyapının çökmesi ve para istikrarının kaybıdır. Dünya Bankası’nın 2024 tarihli bir çalışmasına göre, “2023 yılında Suriye lirası ABD doları karşısında %141 oranında değer kaybederken, tüketici fiyat enflasyonu %93 oranında yükseldi. Bu artışa hükümetin sübvansiyon kesintileri de katkıda bulundu.”
Buna ek olarak, ABD’nin Sezar Yasası gibi uluslararası yaptırımlar, yeniden inşa çabalarını sekteye uğratmakta ve yabancı yatırımları sınırlamaktadır.
Uygulanan Reformlar ve Etkileri
Hükümet, döviz işlemlerine getirilen kısıtlamaları kaldırarak döviz kurunu serbestleştirdi. Bu adım bazı ürünlerin fiyatlarında %60 oranında düşüşe yol açtı; ancak aynı zamanda sahte döviz akışını da artırdı.
Bir diğer reform ise kamuya ait şirketlerin özelleştirilmesidir. Bazı sektörlerin özel sektöre devri başlatıldı; fakat bu süreç, servetin belli bir kesimde yoğunlaşması riskini barındırıyor. Yatırımları teşvik amacıyla vergi ve gümrük muafiyetleri sağlandı; ancak bu tedbirler denetlenmediği takdirde, yerli üretim pahasına ithalat patlamasına yol açabilir.
Başarılı Bir Geçiş İçin Öneriler
Yeni gelişen sanayileri korurken rekabetin önünü kesmeyecek şekilde kademeli gümrük tarifeleri uygulamak ve korumacı mevzuatı güçlendirmek faydalı olabilir. Yolsuzlukla mücadele için bağımsız denetim kurumları kurmak ve şeffaf rekabet yasaları çıkarmak da reform sürecinin önemli bir parçasıdır.
Uluslararası entegrasyon açısından, yaptırımların kademeli kaldırılmasına yönelik müzakereler yürütülmeli ve dış yardımların kullanımı şeffaf olmalıdır. Tarım ve sanayi sektörlerinin düşük faizli kredilerle desteklenmesi ve altyapının modernize edilmesi de yerli üretimi canlandırmada kilit rol oynayacaktır.
Suriye’nin serbest piyasa ekonomisine geçişi bir tercih değil, çökmekte olan sistemi kurtarmak için bir zorunluluktur. Ancak bu geçişin başarısı, ekonomik açıklıkla sosyal kırılganlığı koruma arasında ince bir denge kurmaya, köklü kurumsal reformlara ve halkın güvenini yeniden inşa etmeye bağlıdır.
